Het is heel belangrijk om het soms niet te weten. Huh? Wat zeg ik nou?
Het is belangrijk om het soms niet te weten. Om niet het juiste antwoord te hebben, om niet te weten hoe het verder gaat, wat de volgende stap is of wat er komen gaat.
Dat is niet wat we gewend zijn in onze samenleving. In de Westerse samenleving scoor je punten met antwoorden, desnoods de foute, maar liever dat dan geen antwoord omdat je het niet weet. Want hee, als je het niet weet, dan ben je dom, of niet daadkrachtig, of een twijfelaar. En dat zijn nou niet bepaald de positieve labels die we graag krijgen. Bovendien voelt het ook gewoon ongemakkelijk, om het niet te weten.
Stel, je wilt weg uit je baan, of uit je relatie, of uit het huis waar je woont. Maar je weet niet wat je dan wel wilt. Dat is best rot. Het zeurt en het knaagt. Je kunt er nachten van wakker liggen. Het is heel verleidelijk om jezelf dan af te leiden met chips, wijn, Netflix bingewatching of eindeloos Facebooken. Zodat je dat ongemak maar niet hoeft te voelen.
En toch is het goed en belangrijk om periodes van niet weten in te lassen. En om ze expres op te rekken.
Niet Weten als voorwaarde voor vernieuwing
Onze huidige wereld verandert radicaal. Zoals Jan Rotmans het zegt: We zitten niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk. En als dat door één ding gekenmerkt wordt, is het wel dat we niet weten hoe dat nieuwe tijdperk er uit gaat zien. We hebben wel een vermoeden en we kunnen ook wel een gok doen welke aspecten er in vertegenwoordigd zullen zijn. En toch. Onze wereld verandert zo snel dat het bijna niet te voorspellen is hoe de wereld er over 10 jaar uit zal zien.
Om adequaat te kunnen reageren (of proageren) op deze veranderingen heeft het geen zin om te extrapoleren wat we kennen uit het verleden. Het enige dat je kunt doen is open staan voor wat zich aandient, wat er aan komt. Zodat je kunt voelen wat er gaat ontstaan.
Otto Scharmer beschrijft dit heel helder in zijn Theory U. Onderin de U zit de staat van Presencing. Dit zou je kunnen vergelijken met de staat van Niet Weten. Voordat je daar komt, laat je het oude, dat wat je kent, los. Seeing with fresh eyes, noemt Scharmer dat. Onderin kom je in die staat van Niet Weten, en dan ontvouwen zich nieuwe mogelijkheden.
Voordeel van Niet Weten
OK, een oefening. Denk eens aan iets waar jij een keuze in moet maken, of een beslissing in moet nemen. Kan iets zijn dat met je werk te maken heeft, maar het kan ook iets uit je privé leven zijn. En onderzoek eens wat het zou betekenen als je het gewoon niet zou weten. Hoe voelt dat? Ongemakkelijk, onwennig misschien, of juist ruim? En wat zou er kunnen gebeuren als je helemaal in het niet weten zou zitten? Wat zou het voordeel hiervan kunnen zijn?
Wat ik hoop dat je voelt, is dat het ruimte geeft. Ruimte waarin er veel meer mogelijkheden zijn. Door meteen door te stappen naar wat het nieuwe moet zijn (Deze baan dus niet meer, maar die baan), tik je als het ware alle andere mogelijke opties dicht. Ideeën, verlangens die ergens onder de oppervlakte sluimeren komen niet naar boven. Alleen dat wat al bekend was wordt gehoord en meegenomen.
Het grote voordeel én het grote belang van Niet Weten is dus dat er ruimte ontstaat voor meer mogelijkheden en meer opties. En daarnaast is het van belang dat het oude echt afgerond kan worden. En dat daarna de weg echt vrij is voor het nieuwe.
Niet Weten noodzakelijk in organisatieontwikkeling
Het is eigenlijk wel grappig. Een goede reorganisatie kenmerkt zich door een helder plan, met duidelijke mijlpalen en momenten waarop een go/no go plaatsvindt.
Maar organisatieontwikkeling is iets heel anders. Organisatieontwikkeling is met meebewegen met de logische transformatie van de organisatie, naar dat wat zich aandient. Daarin weet je wel ongeveer welke kant het op gaat, maar niet precies wat het moet worden.
Om eerlijk te zijn geloof ik niet meer in reorganisaties. Die zijn verleden tijd. De toekomst is niet meer zo strak te plannen. Niet voor niets hoor je vaak de metafoor van een trektocht in plaats van een all inclusive. Op trektocht heb je misschien wel een reisgids bij je waarin de bezienswaardigheden staan en de leuke hostels, maar je hebt niet alles van te voren geboekt en vastgelegd. Zodat je je kunt aanpassen aan wat zich aandient. Bijvoorbeeld omdat je interessante mensen tegenkomt met wie je een poosje samen wilt reizen.
Alleen door ruimte te creëren voor het Niet Weten kan helder worden wat er gaat ontstaan, welke kant het op moet. Daar moet je tijd voor nemen en daar moet je gelegenheid voor scheppen. Anders is het risico groot dat je aan de haal gaat met het eerste het beste idee dat op popt en dat je dat aangrijpt als de nieuwe status quo. En dan ontstaat er geen wezenlijke vernieuwing maar meer een herhaling van het oude. Het verbeteren van wat er al was.
Hoe stimuleer je het Niet Weten?
Makkelijk gezegd natuurlijk, dat niet weten van belang is. Maar ja, hoe doe je dat dan als je natuurlijke neiging is om te zorgen dat je het wel weet, dat je een plan hebt?
Tja, dat weet ik ook niet.
Grapje…
Kijk, er is natuurlijk geen stappenplan voor Niet Weten. Maar er zijn wel ingrediënten die bijdragen.
- Sta jezelf en elkaar toe om het niet te weten
Als duidelijk is dat het oude niet meer werkt, probeer dan niet meteen te bedenken wat het wel moet worden. Laat de onduidelijkheid bewust een poosje bestaan. Mijmer een beetje over wat de toekomst zou kunnen brengen, dagdroom wat maar probeer het nog niet te pakken. - Zorg dat alle tegenstemmen gehoord worden
De dominante stem, dat wat iedereen wel zo ongeveer vindt, die komt snel genoeg boven water. En als je niet uitkijkt, roep je dan: “Ok, we weten het wel! Dit wordt het!” En daarmee fixeer je de ruimte weer. Daarom moet je actief op zoek gaan naar de andere invalshoeken. Als iedereen Ja zegt, kijk dan eens wat Nee oplevert. Als iedereen rechtsaf wil, onderzoek dan wat links of naar voren of naar beneden zou opleveren. Nodig iemand uit die totaal het tegenovergestelde zegt van wat jullie denken dat het moet worden. Speel advocaat van de duivel en keer het thema totaal om. - Vertraag!
Vertraag, vertraag, vertraag. Neem de tijd! Laat het maar een tijdje sudderen. Mijmer een poosje. Praat er met elkaar over, maar niet met de insteek om tot een antwoord te komen. Meer met de insteek om het thema te verkennen, om het van alle kanten te bekijken en te onderzoeken. - Accepteer het ongemak
Niet weten kan veel ongemak creëren. Laat die er eens gewoon zijn. Verlies je niet in chips of Netflix maar wees met het gevoel dat het bij je oproept. En wees nieuwsgierig: waaróm vind je het zo ongemakkelijk om het niet te weten? Welk stuk van jou of jouw organisatie is dat? De perfectionist? De resultaatgerichte? En welke andere aspecten zitten er in jou, of in jouw organisatie, die hier wel mee kunnen dealen? - Zoek een andere setting
Het helpt zeker om de gesprekken en bijeenkomsten buiten de vaste setting te doen. Dus niet over de organisatieontwikkeling overleggen in een steriele vergaderzaal met TL-verlichting, maar bijvoorbeeld buiten op het gras, of op een andere mooie plek.
Hulp nodig bij het niet weten?
Misschien denk je nu wel: leuk geschreven Heleen, maar dit gaat in mijn organisatie nooit werken. Zou kunnen. Maar als je het wilt proberen help ik je graag. Bijvoorbeeld door een bijeenkomst te faciliteren waarbij we alle invalshoeken onderzoeken. Neem contact met me op om de mogelijkheden te onderzoeken.