Eind november stond dit artikel in NRC Handelsblad:
Dus ook Google vindt mediteren en mindfulness zo belangrijk dat ze een speciaal programma voor hun medewerkers hebben gemaakt. En ook Apple (Steve Jobs!), Facebook, KPMG en de Amerikaanse mariniers. Hm, dan zal er toch wel iets inzitten…
Maar wat levert het je dan op dat het zo belangrijk maakt? Naast rust in je hoofd levert het je ook nog iets anders op, dat juist voor een leider heel belangrijk is: minder geconditioneerd gedrag en daardoor ook minder “agressief” gedrag.
We zijn behoorlijk geconditioneerd in ons leven. Dat is makkelijk, dan hoef je niet elke keer na te denken hoe je moet reageren op een situatie. Als er een auto aan komt rijden steek je niet over, als de melk zuur is drink je hem niet op en als je je hand onder de kraan houdt en het water is te heet trek je je hand terug. Het zou erg lastig zijn als je deze keuzes elke keer dat ze zich voordoen vanaf scratch moet overdenken.
Maar conditioneringen bepalen in hoge mate ook hoe we reageren in de interactie met andere mensen. In de basis reageren mensen op drie manieren als zich een situatie voordoet die als bedreigend ervaren kan worden: vechten, vluchten of bevriezen. Dat was in de prehistorie heel handig om te overleven. Maar jammer genoeg plakken we deze reacties nog steeds op ons postmoderne leven. Dus iemand snijdt je af in het verkeer en je begint te schelden (of erger nog…). Iemand zegt dat je het verkeerd doet en je komt meteen terecht in schaamte. Er is ergens een situatie die niet meteen op te lossen is en je “vlucht” in onverschilligheid, je haakt af.
Niet iedereen reageert hetzelfde op een bedreigende situatie. De één voelt zich een mislukkeling als zijn baas zegt dat hij het fout doet, de ander gaat meteen in de aanval. Hoe je reageert op zo’n “bedreiging” is vaak geconditioneerd in je verleden.
De vraag is in hoeverre deze reactie in het heden nog steeds adequaat is. En in hoeverre het nodig is. Maar tot die vraag komen we over het algemeen niet omdat een kenmerk van de geconditioneerde reactie is dat hij in een split second plaatsvindt. Dus eerst mep je terug en daarna bedenk je eventueel dat het niet per sé nodig was.
Enter Mondo Zen…
Mondo Zen rafelt dit reactieproces als het ware uit elkaar in een aantal opeenvolgende gebeurtenissen. Als je niet bewust bent ziet een reactie er als volgt uit:
Als je dit uit elkaar rafelt, blijkt in die black box het volgende te gebeuren:
Voorbeeld: je medewerkers leveren je een presentatie op die jij moet houden en je vindt hem niet goed genoeg.
Je wordt boos: “wat een prutswerk en waarom kunnen die @#$&! niet gewoon goed werk opleveren! Ik moet hier ook alles zelf doen!
Daar onder zit angst en verdriet: ik ben bang dat ik straks voor gek sta als ik die presentatie moet geven en hoe kan het nou dat mijn medewerkers dat niet snappen?!
Daaronder zit zorg en grote helderheid naar iets: Ik vind het belangrijk dat… ik goed voorbereid en met een goed verhaal mijn presentatie kan houden/we als team goed werk leveren.
Soortgelijke voorbeelden kun je bedenken waarbij de reactie schaamte of zogenaamde onverschilligheid is. Als je ze uitrafelt, zul je ontdekken dat er altijd angst en verdriet onder je reactie zitten, en daaronder een grote betrokkenheid op iets en een grote helderheid. Als je iets namelijk niet belangrijk zou vinden, zou je geen reden hebben om zo reageren!
Tegelijkertijd zul je het met me eens zijn dat reageren met woede, schaamte of onverschilligheid niet zo constructief is.
Door te mediteren leer je de geautomatiseerde conditionering in je hersenen te vertragen. Er komt dus meer tijd om een ander antwoord te kiezen op wat er gebeurt.
Bovendien oefen je met Mondo Zen als het ware een andere reactie in. Door van te voren bewust stil te staan bij jouw favoriete geconditioneerde reactie (want de meeste mensen hebben een voorkeur voor één van de drie: woede, schaamte of afhaken) kun je al beslissen wat dan wel een adequate reactie is. Als je dit letterlijk intraint, heb je het beschikbaar op het moment dat het nodig is.
Je wordt dan iemand die vanuit helderheid en een groot hart in de wereld staat.
Kun je je voorstellen hoe veel meer inspirerend je als leidinggevende kunt zijn als je vanuit de grote helderheid (en met compassie!) aan kunt geven wat voor jou belangrijk is in plaats van dat je vanuit je geconditioneerdheid reageert met woede, schaamte of afhaken? Je zult merken dat je beter in staat bent om met nieuwsgierigheid een dialoog aan te gaan. Wat voor een effect zou dat hebben op jouw medewerkers en collega’s, op de sfeer in jouw organisatie?
Ik ben heel nieuwsgierig of jij je daar een voorstelling bij kan maken. Laat hieronder je reactie achter. De eerste drie mensen die hun reactie plaatsen krijgen van mij het boek The Heart of Zen, hét boek over de Mondo Zen methode.
Kim Oostveen
Wat een duidelijke omschrijving, Heleen! Het vertragen van conditionering. Je geeft jezelf tijd. Zodat er ruimte ontstaat om te beseffen dat er nog iets anders mogelijk is. Inderdaad, zo werkt het ook bij mij. En heel vaak ook nog niet. Dank je voor deze reminder. En het boek mag je aan iemand anders kado geven. Ligt al naast mijn bed. 🙂
Heleen
Dank voor je reactie Kim! Ja, vertragen is heel belangrijk. En mediteren helpt om te vertragen. Maar “gewoon” bewust onderzoeken welke reactie bij jou “favoriet” is helpt ook al enorm, zodat je als het ware een alternatieve reactie kunt “instuderen”.
OK, je hebt het boek al, dan blijven er nog drie klaar liggen voor de komende drie reacties :).
Bert Kolbach
Het streven naar reageren in plaats van een reactie hebben op een situatie is wat mij betreft een ideaal. Het vraagt veel van je.. en ik vind het zeker de moeite waard.
Punt is wel dat sommige situaties simpelweg vragen om primaire (geconditioneerde) reacties.
Met name in het leger,politie, brandweer of andere situaties waarin levensbedreigende situaties voorkomen is een geconditioneerde reactie letterlijk levensreddend.
Om in deze situaties meer te handelen vanuit reageren op de situatie zal men van kindsafaan al dienen te mediteren. Een combi zal ook hier weer “ideaal ” zijn.
Zou het niet geweldig zijn om in ieder geval onze kinderen de kunst van het mediteren mee te geven op school??
En een beetje conditioneren (trainen) daar waar nodig op het moment dat dat nodig is?
Heleen
Dag Bert,
Dankjewel voor je reactie! Conditionering is helemaal niet verkeerd en, zoals jij ook schrijft, je kunt er ook niet zonder. Maar er is wel een verschil tussen bewuste conditionering (zoals ingetrainde acties) en onbewust geconditioneerd reageren in situaties waarin het helemaal niet nodig is. We reageren natuurlijk ook vaak alsof we door een leeuw aangevallen worden in situaties waarin iemand alleen maar iets onaardigs zegt :).
Het zou geweldig zijn als we onze kinderen al vanuit een hoger bewustzijn zouden kunnen leren reageren. Ik ben zelf de Mondo Zen koans mbt woede met mijn dochter van 8 aan het oefenen. En dat werkt heel goed, ze snapt het prima!
Paul Dillen
Ja precies, dat bedoelde ik ook te zeggen. We hebben de automatismen niet voor niks, we mogen er zelfs wel dankbaar voor zijn als je mij vraagt. Ze maken ons mensen tot wat we zijn. Maar ze kunnen ook in de weg zitten, zeker in deze tijd van veranderende omstandigheden. Neem nou stress: voor mij een residu van het vermogen om om te gaan met roofdieren en andere wezenlijke gevaren. Slechts enkele eeuwen geleden was dat nog reeel, en in sommige delen van onze wereld is het dat nog steeds. Maar dit mechanisme is total niet meer dienend in een westerse wereld zonder wezenlijke gevrane. En dan gaat die capaciteit van ons projekteren op je chef op het werk… Daar kan bewustzijn wel verandering in brengen. En hoeveel energie kunnen we dan gaan besteden aan iets wezenlijks ipv aan stress!
Heleen
Helemaal met je eens Paul! 🙂
Paul Dillen
Mooi verwoord Heleen! Tja onze intelligentie en niveau van ontwikkeling komt natuurlijk voort mede uit onze automatismen.Je kunt leren om de impuls, de conditionering in bepaalde gevallen voor te zijn. De opwelling en de (re)actie te scheiden door er bewust van te zijn in dat moment ertussen. Maar ook het terugkijken heeft een functie: door totaal open en eerlijk naar je mechanismen te kijken kun je als het ware je automatismen veranderen: je blijft een machientje maar het staat anders ingesteld. Dat is juist zo mooi, deze mix van ‘feedforward’ (doe NU iets anders dan anders vanuit wakker bewustzijn) en ‘feedback’ (train jezelf anders te reageren in vergelijkbare situaties als de voorgaande).
Tenslotte kan ik nog de video’s van Jon Kabat-Zinn aanbevelen. Ik meen dat hij degene is die de term ‘mindfulness’ (geleend uit de boeddhistische traditie) zo bekend heeft gemaakt. Bijvoorbeeld dit college voor Google-medewerkers, heel inspirerend: https://www.youtube.com/watch?v=3nwwKbM_vJc
Ik ben reuze benieuwd naar hoe anderen hiernaar kijken, hun ervaringen en misschien andere invalshoeken.
Heleen
Dankjewel voor je reactie Paul! En ik ga de filmpjes van Jon Kabat-Zinn zeker bekijken!